--ÖNSÖZ--
Günümüzde birey ve toplumların gönenç düzeyi tüketilen mal ve hizmetlerin kalitesiyle ölçülmektedir. Her alanda daha iyi mal ve hizmetin üretilebilmesi için, daha iyi olanı tasarlamak, üretileni de denetlemek bir zorunluluktur. Üretim verimliliğinin ve kalitesinin artırılması için araştırma ve deneysel çalışma yapılması kaçınılmaz olmaktadır.
Deneysel araştırmanın nasıl yapılması gerektiği sorusunun yanıtlanmasında istatistikçi deney tasarımı bilgisiyle katkıda bulunur. Çeşitli deney tasarımları bir yandan deneysel yanılgının küçültülmesinde benimsenirken, bir yandan da önemli etmenlerin ayrı ayrı veya birlikte bağımlı değişkeni etkileme derecesi ve yönünün belirlenmesinde kullanılır. Deneyin uygun bir tasarımla gerçekleştirilmesi durumunda, bağımlı değişken üzerindeki istenmeyen etkilerin istatistiksel olarak yok edilmesi mümkündür.
Araştırmanın amacına bağlı olarak benimsenmesi sözkonusu olan deney tasarımının doğru seçimi çok önemlidir. Çeşitli deney tasarımlarına ilişkin kuramsal açıklamalarla birlikte, belirlenen amaç doğrultusunda benimsenecek tasarım biçimi konusundaki ilkelere bu kitapta yer verilmiştir. Diğer taraftan her bilim dalı kavramlarıyla varolup gelişmektedir; kitapta deney tasarımı kavramlarının özenli kullanımı için çaba harcanmıştır. Verilen hipotetik (var sayımlı) örneklerin olabildiğince gerçekleri yansıtır nitelikte olmalarına çalışılmıştır.
Kitabımız beş kısım ve ek tablolardan oluşmaktadır; ilk kısımda yer alan deney tasarımı ve değişken çözümlemesine ilişkin genel esasların açıklanmasıyla, konuya ilişkin temel kavramların benimsetilmesi amaçlanmıştır. Tek etmenli deneyler ile temel tasarımlar ikinci kısımda, yaygın bir biçimde uygulanan çok etmenli deneylerin gerçekleştirilmesi ve verilerinin çözümlenmesi üçüncü kısımda ele alınmıştır. Deney tasarımında değişke çözümlemesiyle birlikte önemli bir yeri olan ortakdeğişke çözümlemesi tek ve çok etmenli deneyler için dördüncü kısımda açıklanmıştır. Beşinci kısımda ise, simetrik dengeli eksik bölükler tasarımına yer verilerek, çok kapsamlı bir deney tasarımı konusu olan eksik bölükler tasarmına ilişkin bir fikir oluşturulması amaçlanmıştır.
Temel deney tasarımı konularını içeren kitabımızın yazılabilmesi, büyük ölçüde eşimin ve annemin sabır ve anlayışı sayesinde mümkün olabilmiştir; her ikisine de minnettarım. Bölümümüz genç öğretim üyelerinden Yard.Doç.Dr. Zeynep Filiz kitap taslağını büyük bir dikkatle okuyarak yardımcı olmuştur, kendisine teşekkür borçluyum.
Deney tasarımı ilke ve teknikleri kitabımızın öğrencilerimize ve tüm araştırıcılarına yararlı olmasını dilerim. Kitabımın yazımını üstlenen ve büyük bir sabır ve beceriyle tamamlayan Türkan Pazı'ya ve basımını gerçekleştiren Alfa Basım Yayım Dağıtım çalışanlarına teşekkür ederim.
Şubat 2003
Prof.Dr.Necla Çömlekçi
Osmangazi Üniversitesi
Eskişehir
