Tanzimat Döneminde Bürokrasi ve Eğitim

 Bu çalışma Osmanlı Devleti’nde Tanzimat döneminde ortaya çıkan eğitimsel değişim ve yeniliklerde bürokrasinin etkisini ele almaktadır. Osmanlı Devleti’nin kurulmasından kısa süre sonra oluşturulan bürokrasi toplumun gelişiminde özellikle eğitim kurumlarının oluşturulmasında ve geleceğinin biçimlenmesinde önemli rol oynamıştır. Tanzimat döneminde bürokratların etkisi daha fazla olmuştur. Osmanlı toplumunda Tanzimat dönemi bürokratlarının eğitime olan etkisini algılayabilmek için bürokrasinin tarihsel oluşum, işlevi ve çalışması ile devlet mekanizmasıyla bağlantılarını çözümlemek gerekir. Eğitim sistemimizin özellikle Tanzimat’tan Cumhuriyet döneminde yaşadığı dönüşümlerin tarihsel kökenlerini ortaya koyarak Tanzimat bürokrasisinin etkilerini belirlemek bu çalışmanın hedeflerinden birisidir. Osmanlı bürokrasisi yönetici destekli ya da yönetici bürokrat biçiminde toplumda karşılık bulmuş aynı zamanda askeri destekle varlığını sürdürebilmiştir. Doğal olarak bu durum toplumda sorun meydana getirmiştir. Geleneksel ile modern anlayışın yan yana gitmesi yenilik ve düzenlemelerin iki yönlü ilerlemesini sağlamıştır. Birincisi yasal-rasyonel diğeri ise “geleneksel” anlayıştır. Bu durum toplumda eski ile yeninin yan yana gitmesine ve modern ile gelenekselin çatışmasına yol açmıştır. Bürokratlar devletin kurumsal yapısına önemli değişiklikleri uyarlama konusunda oldukça ısrarlı davranmışlardır. Tanzimat bürokratları daha önceki bürokratlara göre toplumda daha aktif rol oynamışlar itaat ve sadakate bağlı görev anlayışından çok üst siyasi otoriteyi yönlendirmişlerdir. Bürokratik araçları toplumun değişimini amaçlamış Osmanlı toplumunda güçlü bir merkeziyetçiliğin doğmasına da öncülük etmiş bizzat bu merkeziyetçi yönetimi sevk ve idare etmişlerdir. Osmanlı bürokrasisi oluşurken tıpkı diğer monarşi ya da mutlak rejimlerde olduğu gibi kendisi devlet olan hükümdarın temsilcileri olarak göreve başlamışlardır. Bu anlamda Osmanlı Devleti’nde eğitimin modernleşmesi ya da değişimi bürokratların değişimiyle paralel ilerlemiştir. Osmanlı Devleti’nde özellikle Tanzimat dönemi bürokratlarının eğitimi nasıl dönüştürdüklerine ilişkin veriler birinci elden kanıtlara dayalı olarak incelenmiş ve eğitimsel dönüşümün arka planı eserde derinlemesine incelenmiştir. Bu açıdan önemli bir boşluk giderilmiştir.